فرزهای کارباید، یکی از ابزارهای ضروری در دندانپزشکی مدرن هستند که در طیف وسیعی از روشهای درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ابزارهای برشی کوچک از ترکیب تنگستن و کربن ساخته شده‌اند که یک ماده بسیار سخت و مقاوم به نام کارباید تنگستن را تشکیل می‌دهند. سختی استثنایی این ماده، حدود سه برابر سخت تر از فولاد، باعث شده که فرزهای کارباید برای کارهای دندانپزشکی که نیاز به دقت و ماندگاری بالا دارند، انتخابی ایده آل باشند. این فرز ها در حقیقت، بسیار شبیه مته های فرز انگشتی که در صنعت و برای تراشکاری فلزات استفاده می شوند هستند. باید این نکته را در نظر داشت که مواد اولیه آنها مانند مته فرز انگشتی از تنگستن کارباید ساخته می شود و روکش های استفاده شده بر روی فرزهای دندانپزشکی با روکش های مته فرز انگشتی که در صنعت استفاده می شود غالبا یکسان می باشد.
ذکر این نکته بسیار مهم می باشد که فرز های کارباید، بدلیل عدم وجود تکنولوژی ساخت آن در کشورمان، عمدتا به صورت وارداتی عرضه می شود و با توجه به قیمتهای بسیار بالای آن، به ندرت توسط دندانپزشکان خریداری و استفاده می گردد. با در نظر گرفتن این نکته که این نوع فرز، بدلیل قابلیت بالای تراشکاری دندان از لحاظ سرعت بیشتر، گرمای کمترو دقت بیشتر، بسیار کاربردی تر از فرزهای فولادی مرسوم در ایران می باشند؛ اما بدلیل قیمتهای بسیار بالا به ندرت توسط دندانپزشکان در جراحی استفاده می گردد.
ساختار فرزهای کارباید دندانپزشکی، از چندین قسمت تشکیل شده است. بخش برشی این ابزار دارای تیغه‌های تیز و دقیقی است که به صورت مارپیچی یا مستقیم روی سر فرز قرار گرفته اند. این تیغه‌ها معمولاً بین شش تا سی عدد هستند و الگوی برش آنها بر کیفیت و نرمی سطح نهایی تأثیر می‌گذارد. دسته فرز نیز برای نصب در هندپیس دندانپزشکی طراحی شده و باید استانداردهای بین‌المللی ISO را رعایت کند تا با دستگاه‌های مختلف سازگاری داشته باشد.
استفاده از فرزهای کارباید در دندانپزشکی مزایای متعددی دارد. این ابزارها می‌توانند با سرعت بالا کار کنند و در عین حال گرمای کمتری نسبت به فرزهای فولادی تولید می‌کنند که این موضوع برای راحتی بیمار بسیار مهم است. همچنین به دلیل سختی بالای کارباید، این فرزها عمر کاری طولانی‌تری دارند و نیاز به تعویض کمتری دارند. توانایی برش دقیق و تمیز آنها به دندانپزشکان اجازه می‌دهد که با حداقل آسیب به بافت‌های سالم، مواد اضافی را برداشت کنند.
در عمل دندانپزشکی، فرزهای کارباید برای کارهای مختلفی به کار می‌روند. یکی از کاربردهای اصلی آنها برداشتن پوسیدگی دندان است، جایی که دندانپزشک باید بافت آسیب دیده را با دقت حذف کند. این فرزها همچنین برای شکل دهی حفره‌های دندان قبل از پر کردن، صاف کردن و تنظیم ترمیم‌های دندانی مانند کامپوزیت یا آمالگام، و حتی برداشتن روکش‌های قدیمی استفاده می‌شوند. در پروتزهای دندانی نیز این ابزارها نقش مهمی در تنظیم و صیقل دادن مواد پروتزی ایفا می‌کنند.
انواع مختلفی از فرزهای کارباید دندانپزشکی، بر اساس شکل سر و کاربرد آنها وجود دارد. فرزهای کروی برای حفره‌سازی و برداشتن پوسیدگی مناسب هستند، در حالی که فرزهای استوانه ای شکل برای کارهای دقیق تر و ایجاد سطوح مسطح استفاده می‌شوند. فرزهای مخروطی و شکاف دار نیز برای کاربردهای خاص طراحی شده‌اند. علاوه بر این، تعداد و الگوی تیغه‌ها نیز متفاوت است؛ فرزهایی با تیغه‌های کمتر برای برش سریع و فرزهایی با تیغه‌های بیشتر برای ایجاد سطوح صاف بر روی دندان و پرداخت نهایی استفاده می‌شوند.
نگهداری صحیح از فرزهای کارباید برای حفظ کارایی و طول عمر آنها ضروری است. این ابزارها باید بعد از هر استفاده به دقت تمیز و استریل شوند تا از انتقال عفونت جلوگیری شود. روشهای استریلیزاسیون شامل اتوکلاو، گرمای خشک یا محلول‌های ضدعفونی کننده شیمیایی است. همچنین فرزهای کارباید باید در محیطی خشک و دور از رطوبت نگهداری شوند و به صورت منظم از نظر سایش و آسیب بررسی شوند. هرگونه تیغه کند یا شکسته می‌تواند کارایی برش را کاهش داده و خطر آسیب به دندان یا بافت‌های نرم را افزایش دهد.
ایمنی در استفاده از فرزهای کارباید نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. دندانپزشکان باید با سرعت و فشار مناسب کار کنند تا از آسیب به بافت‌های سالم و ایجاد گرمای بیش از حد جلوگیری کنند. استفاده از آب یا اسپری خنک کننده در حین کار الزامی است تا دندان و بافت‌های اطراف خنک نگه داشته شوند. همچنین انتخاب اندازه و نوع مناسب فرز برای هر کار خاص بسیار مهم است و باید با توجه به نوع مواد و عمق برش مورد نیاز صورت گیرد.
با پیشرفت تکنولوژی، فرزهای کارباید نیز در حال تکامل هستند. امروزه فرزهایی با پوشش‌های خاص مانند الماس یا نیترید تیتانیوم تولید می‌شوند که سختی و مقاومت در برابر سایش را بیشتر می‌کنند. طراحی‌های نوین نیز شامل فرزهایی با هندسه بهینه برای کاهش ارتعاش و افزایش راحتی بیمار است. این نوآوری‌ها باعث شده که فرزهای کارباید همچنان به عنوان استاندارد طلایی در دندانپزشکی مدرن باقی بمانند.
در نتیجه، فرزهای کارباید، ابزاری جداناپذیر از دندانپزشکی معاصر هستند که ترکیبی از دقت، دوام و کارایی را ارائه می‌دهند. درک صحیح از انواع، کاربردها و روشهای نگهداری این ابزارها برای هر دندانپزشکی ضروری است تا بتواند بهترین مراقبت‌ها را به بیماران خود ارائه دهد. با توجه به پیشرفت‌های مداوم در این حوزه، آینده فرزهای کارباید وعده ابزارهای دقیق‌تر و کارآمدتری را می‌دهد که کیفیت درمان‌های دندانپزشکی را به سطح بالاتری خواهد برد.
منابع:
1. Siegel, S. C., & von Fraunhofer, J. A. (1999). “Cutting efficiency of three types of rotary dental instruments.” Journal of the American Dental Association, 130(10), 1465-1469.
2. Moorthy, A., et al. (2004). “An evaluation of tungsten carbide burs at different rotational speeds using tooth substance.” Journal of Oral Rehabilitation, 31(2), 553-559.
3. Setcos, J. C., & Khosroshahi, M. E. (1991). “The surface characteristics of tungsten carbide finishing burs.” Journal of Prosthetic Dentistry, 65(3), 477-484.
4. Christensen, G. J. (2007). “Should resin-based composite dominate restorative dentistry today?” Journal of the American Dental Association, 138(12), 1607-1610.
5. Ercoli, C., et al. (2009). “The influence of drill wear on cutting efficiency and heat production during osteotomy preparation for dental implants.” Clinical Implant Dentistry and Related Research, 6(1), 23-31.
